Της Μίνας Κωστοπούλου
Το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού SARS Covid-19 ακολούθησε η «πανδημία της παραπληροφόρησης», όπως τη χαρακτήρισε ο Γ.Γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, αναφερόμενος στην εξάπλωση επικίνδυνων «συμβουλών υγείας» μέχρι θεωριών συνωμοσίας για την προέλευση του ιού και την εμβολιαστική αντιμετώπισή του. Ιστορικά, εξάλλου, οποιαδήποτε περίοδος κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής -αλλά και υγειονομικής- κρίσης χαρακτηρίστηκε από την έξαρση του φαινομένου της εξάπλωσης ψευδών ειδήσεων.
Σήμερα, αυτή η τάση αφορά τόσο τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης (τηλεόραση, εφημερίδες, ραδιόφωνο) όσο και πιο σύγχρονες ψηφιακές πλατφόρμες που υποστηρίζουν τη συμμετοχή των πολιτών στη διάδοση της πληροφορίας και των ειδήσεων.
Πάντως, σχεδόν τρία χρόνια μετά την εμφάνιση του κορονοϊού, το δικαίωμα της απρόσκοπτης πρόσβασης στην ενημέρωση και την πληροφορία δεν απειλείται μονάχα από την παραπληροφόρηση. Απειλείται και από κάτι ακόμη. Από ποικίλους περιορισμούς στην ελευθερία της ενημέρωσης. Και μάλιστα πολύ πιο έντονα σε σχέση με το παρελθόν.
Η ανεξαρτησία, η διαφάνεια και η πολυφωνία αποτελούν κεντρικές έννοιες του ορισμού της ελευθερίας των Μέσων Ενημέρωσης, όπως, επίσης, και της απρόσκοπτης εργασίας των λειτουργών τους. Η ελευθερία των ΜΜΕ αποτελεί θεμελιώδη αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα ελεύθερα και πολυφωνικά μέσα ενημέρωσης αποτελούν βασικό παράγοντα για τη λογοδοσία της εξουσίας και την εξασφάλιση της δυνατότητας των πολιτών να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, υποστηρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πώς απειλούνται και στην Ευρώπη και στην Ελλάδα οι αξίες αυτές;
Σύμφωνα με την Κομισιόν: «Ο εκφοβισμός και η πίεση βλάπτουν το περιβάλλον στο οποίο εργάζονται οι δημοσιογράφοι. Η Ευρώπη πρέπει να προστατεύει καλύτερα τους δημοσιογράφους»[1].
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε συνεργασία με την ΜΚΟ Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (η οποία τελεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ), η Ελλάδα βρίσκεται στις χαμηλότερες θέσεις συγκριτικά με τα λοιπά κράτη-μέλη της ΕΕ σε ό,τι αφορά το καθεστώς της ελευθερίας του Τύπου -το οποίο μάλιστα χαρακτηρίζεται «προβληματικό» τόσο για το 2020 όσο και για το 2021[2].
Πηγή: https://rsf.org/sites/default/files/carte_2021_en.pdf
Οι ΔΧΣ κάνουν λόγο για ένα «επικίνδυνο κοκτέιλ»[3] για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, αναφέρονται στην απόφαση της σημερινής κυβέρνησης να διαθέσει υπέρογκες επιχορηγήσεις σε επικοινωνιακά συγκροτήματα και Μέσα Ενημέρωσης, προσπαθώντας την ίδια στιγμή να ελέγξει τη ροή της πληροφορίας κυρίως για τα ζητήματα της πανδημίας και του προσφυγικού[4]. Μάλιστα, σύμφωνα με τη σχετική έκθεση της ΜΚΟ για το 2021, ερευνητικά Μέσα Ενημέρωσης ή κριτικά προς τις κυβερνητικές επιλογές αποκλείστηκαν από τη χρηματοδότηση ή χρηματοδοτήθηκαν δυσανάλογα στο πλαίσιο των επιχορηγούμενων προγραμμάτων για την ενημέρωση των πολιτών ενάντια στην πανδημία.https://f8a9fa4492f0fcec51bcefb2c68ad441.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-38/html/container.html
Σε σύνολο 180 χωρών που μετρά ο Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου των ΔΧΣ, η Ελλάδα υποχώρησε στη θέση 70 το 2021, από τη θέση 65 το 2020. Στο διάστημα αυτό δεν μεσολάβησε μόνο η άνιση ροή χρήματος στα Μέσα Ενημέρωσης, αλλά και η ίδια η σχέση της κυβέρνησης με διάφορα μέσα ενημέρωσης, που προβλημάτισε την ΕΕ σε θεσμικό επίπεδο.
Αξίζει να υπενθυμιστεί ρεπορτάζ του ευρωπαϊκού δικτύου EURACTIV με τίτλο «Στο μικροσκόπιο των Βρυξελλών το πεδίο των μίντια στην Ελλάδα» που φιλοξένησε δηλώσεις πηγής της Κομισιόν περί ανησυχίας για την ελευθερία του Τύπου στη χώρα μας[5]. Στις αρχές του Δεκεμβρίου 2021, μάλιστα, απαντώντας σε ερώτηση για το εάν η Ελλάδα συγκεκριμένα αποτελεί μέρος των «προβληματικών» χωρών, η Αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βέρα Γιούροβα, απάντησε: «Η Ελλάδα είναι από τις χώρες με αυξημένο κίνδυνο. Εκεί σκοτώθηκε πρόσφατα ένας ερευνητής δημοσιογράφος»[6]. Πρόκειται για τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, την οποία μνημονεύουν και οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα.
Την περίοδο 2020-2021 καταγράφηκαν σημαντικά περιστατικά λογοκρισίας στη χώρα μας. Υπενθυμίζεται ότι τον Φεβρουάριο του 2021 δόθηκε εντολή στα κανάλια της δημόσιας τηλεόρασης της Ελλάδας να μη μεταδίδουν βίντεο που κυκλοφορούσαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έδειχναν τον Πρωθυπουργό να παραβιάζει τους κανόνες του lockdown κατά τη διάρκεια περιοδείας του[7]. Το ίδιο διάστημα, δημοσιογράφοι του ρεπορτάζ υγείας αποκλείονταν από την κυβερνητική ενημέρωση για την εξέλιξη της πανδημίας, ενώ δεν έλειψαν και περιστατικά συλλήψεων ή και προσαγωγών λειτουργών της ενημέρωσης κατά τη διάρκεια κάλυψης κοινωνικών κινητοποιήσεων.
Ως προβληματική κρίνεται και η απόφαση -αποκλειστικά με τις ψήφους της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας- στο πλαίσιο της σύστασης Εξεταστικής Επιτροπής «για τη διερεύνηση της επιχείρησης πολιτικής χειραγώγησης της κοινής γνώμης, ευτελισμό των θεσμών και κατασπατάληση δημοσίου χρήματος» για μη συμπερίληψη στη διαδικασία τυχόν εμπλεκόμενων πολιτικών προσώπων. Η σύσταση αυτής της Επιτροπής προέκυψε ύστερα από σωρεία αντιδράσεων -πολιτικών και δημοσιογραφικών- για τη σχέση κυβέρνησης και ΜΜΕ εν μέσω πανδημίας, αλλά και για το ρόλο και την ενδεχόμενη ροή χρήματος προς εταιρείες δημοσκοπήσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και το άρθρο 191 του νέου Ποινικού Κώδικα[8] που υιοθετήθηκε το Νοέμβριο του 2021 προκάλεσε τη σοβαρή ανησυχία εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ελευθερία των δημοσιογράφων στην Ελλάδα. «Τέτοιες διατάξεις θα μπορούσαν να συνιστούν αδικαιολόγητους, μεροληπτικούς ή δυσανάλογους περιορισμούς της ελευθερίας παροχής δημοσιογραφικών υπηρεσιών», ανέφεραν ευρωπαϊκές θεσμικές πηγές. Αλλά και οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα απηύθυναν κάλεσμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «να καταδικάσουν το νέο Π.Κ. ως επίθεση στην ελευθερία του τύπου και να ζητήσουν από την ελληνική κυβέρνηση να αλλάξει τις επίμαχες διατάξεις»[9].
Για όλα τα παραπάνω φαινόμενα και περιστατικά στη χώρα μας το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τον Τύπο και την Ελευθερία του Τύπου (ECPMF) που τελεί υπό την αιγίδα της ΕΕ, εκκίνησε το Δεκέμβριο του 2021 αποστολή στην Ελλάδα[10] με σκοπό να διερευνήσει την κατάσταση και να καταθέσει προτάσεις για την αντιμετώπιση των κακώς κειμένων στον χώρο της ενημέρωσης και στο τρίγωνο ΜΜΕ- πολιτική/οι- οικονομία.
Οι πρόσφατες συστάσεις της Κομισιόν
Το Σεπτέμβριο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιοποίησε συστάσεις για την «προστασία, ασφάλεια και ενδυνάμωση των δημοσιογράφων», ώστε «να εξασφαλίσει, για όλους τους επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης, ασφαλέστερες συνθήκες εργασίας, απαλλαγμένες από φόβο και εκφοβισμό, είτε εντός είτε εκτός διαδικτύου»[11]. Μάλιστα, προβλέπει την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων από τα κράτη μέλη, με ιδιαίτερη έμφαση στις γυναίκες δημοσιογράφους.
Πηγή: Recommendation on the protection, safety and empowerment of journalists – factsheet || Σεπτέμβριος 2021
Συνοψίζοντας, αποτελεί πραγματικό ερώτημα το κατά πόσο η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα εναρμονίζεται με τους όρους και της προϋποθέσεις ενός κράτους δικαίου. Τα περιστατικά που ανησυχούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τις ανεξάρτητες οργανώσεις, τους δημοσιογραφικούς κύκλους και τους ίδιους τους πολίτες είναι πολλά και σοβαρά. Η ελευθερία της ενημέρωσης εξάλλου δεν αφορά αποκλειστικά τα ίδια τα Μέσα Ενημέρωσης -παραδοσιακά και νέα. Αφορά και τη δυνατότητα ελεύθερης διάδοσης ιδεών, όταν για παράδειγμα διακόπτονται σατυρικές θεατρικές παραστάσεις από αυτόκλητους υπερασπιστές ισχυρών επιχειρηματικων προσώπων που υποτίθεται ότι θίγονται.
Πηγή: enainstitute.org
